Ma leughas tu na puist eile air a’ bhlog seo – gach fear dhiubh sa Bheurla thuige seo – chì thu gu bheil ùidh sònraichte agam ann an cùisean trans. Sa chiad phost a sgrìobh mi, thuirt mi gum bithinn airson post sa Ghàidhlig a sgrìobhadh bho àm gu àm cuideachd – ann am pàirt air sgàth ’s gu bheil mi nam oileanach a tha a’ sgrùdadh feartan gràmar na Gàidhlig. Ach cha robh mi cinnteach ciamar a sgrìobhainn mu dheidhinn gnè idir: tha e duilich gu leòr sa Bheurla, agus briathran a’ ciallachadh diofar rudan ann an diofar cho-theacsan; chan eil mo chuid Ghàidhlig cho làidir sin; agus ’s dòcha nach eil am briathrachras ri fhaighinn sa Ghàidhlig fhathast co-dhiù.
Riochdachadh sna meadhanan Gàidhlig
Thachair gu robh mi a’ coimhead air na duaisean FilmG 2018 air BBC Alba o chionn seachdain no dhà. Bhuannaich am film 5.3, air a stiùireadh le Lana Pheutan, trì duaisean, nam measg Roghainn an t-Sluaigh. ’S e film goirid a th’ ann mu dheidhinn boireannach trans a tha a’ tighinn a-mach do a piuthar (mas e ‘tighinn a-mach’ an abairt cheart). Bha e inntinneach film Gàidhlig fhaicinn a tha a’ làimhseachadh a’ chuspair seo. Mar film goirid, tha e gu math èifeachdach, fiù ’s ged a tha e a’ cleachdadh ghnàth-ìomhaigh no dhà, is ged nach eil cleasaiche trans ann. (Ma tha Lana airson film eile a dhèanamh air a’ chuspair, tha mise a’ fuireach faisg air làimh!)
Às dèidh dhomh 5.3 fhaicinn, leugh mi colbh Gàidhlig le Eilidh Cormack sa National anns an do sgrìobh i mu dheidhinn an fhilm, agus mu dheidhinn an trasnadh eadar saoghal na Gàidhlig agus an saoghal ‘LGDT’ – leasbach, gèidh, dà-sheòrsach is tar-ghnèitheach, a-rèir coltais. (Bha mi eòlach air na faclan leasbach is gèidh, ach cha chuala mi dà-sheòrsach no tar-ghnèitheach roimhe – cleachdaidh mise LGBT is m.s.a.a. seach LGDT.) A-rèir an cunntas-sluaigh 2011, tha Gàidhlig aig mu 60,000 neach ann an Alba. Ma tha suas gu aon sa cheud de dhaoine trans, no tar-ghnèitheach, mar a tha cuid a’ creidsinn, tha sin a’ ciallachadh gu bheil suas gu 600 daoine tar-ghnèitheach a tha cuideachd nam pàirt dhen choimhearsnachd Ghàidhlig ann an Alba. Tha mi cinnteach gum bi mìltean sna trasnadh Gàidhlig/LGBT. Mar a sgrìobh Eilidh, tha ‘an t-àm ann sgeulachd dhe leithid innse tro mheadhan na Gàidhlig’.
Briathrachas
’S e Faclair na Sgoile (Stòrlann Nàiseanta na Gàidhlig, 2011; applaid 2014–2016) an aon fhaclair Gàidhlig, fhad ’s is fiosrach leam, a tha Gàidhlig–Gàidhlig seach Gàidhlig–Beurla. ’S e faclair do chlann-sgoile a th’ ann, ge-tà, agus ’s dòcha nach bi e cho feumail dhuinn airson briathrachas a-thaobh cùisean LGBT fhaighinn – mas e feis ‘gnìomh a nì boireannach agus fireannach airson clann a ghineamhainn’. Boireannach agus fireannach a-mhàin, a-rèir an fhaclair, agus dìreach airson clann a ghineamhainn! Am bi clann ann an sgoiltean Gàidhlig a’ cleachdadh an fhaclair seo ann an 2018? (Agus, nas neònaiche fhathast, tha Google Translate ag eadar-theangachadh gineamhainn gu ‘crush’!)
Uill, cha robh mi an dùil gum biodh na freagairtean an do lorg mi anns an fhaclair seo. Agus, gu mi-fhortanach, chan eil iad ri lorg ann am faclairean eile nas motha. Fiù ’s anns an fhaclair Gàidhlig–Beurla aig Colin Mark (2004), cha bhi sinn a’ faighinn am facal gèidh, ged a tha ‘gay’ a’ nochdadh sia tursan san fhaclair – fo na ceann-fhaclan aighearach, ait, flathail, rìomhach, sùgach agus sunndach! Tha Leisbeach ann, ge-tà – le L mòr, agus ag eadar-theangachadh gu ‘Lesbian’, ’s e sin neach bhon an Eilean Lesbos!
Ged a tha faclairean eile ann a tha beagan nas fheumaile dhuinn, m.e. am faclair air loidhne aig LearnGaelic, agus Faclair na Pàrlamaid (2001) airson teirmean oifigeil (mar a bha iad o chionn 17 bliadhna, co-dhiù), tha againn ri coimhead air tobraichean eile airson a bhith a’ faighinn a-mach dè na briathran a bhios daoine a’ cleachdadh san latha an-diugh. A bharrachd air an colbh aig Eilidh Cormack, leugh mi pìosan sgrìobhaidh air loidhne mun a’ chuspair, m.e. puist air an làrach-lìn Gèidh.uk – URL gun stràc – le Crìstean MacMhìcheil. Agus choimhead mi air Eòrpa air 11 Gearran, anns a bheil Derek MacAoidh ag aithris air lagh ùr anns a’ Ghrèig a bhios a’ toirt còirichean a bharrachd do dhaoine tar-ghnèitheach.
Gu mi-fhòrtanach, ge-tà, cha chuala mi Feasgar air Radio nan Gàidheal air 23 Gearran, anns an robh Cathy NicDhòmhnaill a’ bruidhinn ri duine gèidh airson Mìos Eachdraidh LGBT. [paragraf air a dheasachadh 12 Màrt 2018]
Gheibh mi a-mach nach eil am briathrachas a-thaobh cùisean LGBT cho pongail anns a’ Ghàidhlig ’s a tha e anns a’ Bheurla. Agus chan eil mi cinnteach gu bheil e air tighinn bhon a’ choimhearsnachd LGBT, mar a tha gu ìre mhòr sa mhòr-chànan. Tha e gu math cudromach nach eil leubailean gan cur oirnn le daoine eile, mar a tha airson mion-shluagh sam bith.
Tha mi an dòchas gum bi mi a’ coimhead a-rithist air briathrachas Gàidhlig airson cùisean LGBT san àm ri teachd.
Agus mo riochdairean?
’S e boireannach a th’ annam, agus tha i, ise is a (gun sèimheachadh) orm – còmhla ri aice, oirre, rithe, innte is m.s.a.a.! Ach an do dh’fhaighnich neach sam bith riamh ‘Dè na riochdairean a th’ ort?’ (Feumar aideachadh nach tric a bhios daoine a’ faighneachd ‘What are your pronouns?’ sa Bheurla, ach bi e a’ tachairt.) Tha mo riochdairean (’s e sin pronouns seach daoine a tha gam riochdachadh) nam pàirt chudromach dhen aithne a th’ agam, agus thèid mo ghoirteachadh nuair a chleachdas daoine na riochdairean ceàrr.
Agus dè mu dheidhinn daoine neo-bhìnearaidh? Anns a’ Bheurla, bidh iad a’ cleachdadh they singilte no fiù ’s riochdairean ùra mar ze. (Tha riochdairean ùra ann an cànain eile cuideachd, m.e. hen ann an Suainis.) Am bi am facal iad ga chleachdadh mar riochdaire singilte sa Ghàidhlig, agus, ma bhitheas, am bi e freagarrach do (chuid de) dhaoine neo-bhìnearaidh? No am biodh an riochdaire neodrach eadh freagarrach do dhaoine idir? (Tha mi an teagamh gum biodh, leis nach eil paradigm làn aige.) Ged a tha càirdean neo-bhìnearaidh agam, chan eil mi eòlach air neach sam bith neo-bhìnearaidh aig a bheil Gàidhlig cuideachd. Agus fiù ’s ged a bha neach neo-bhìnearaidh sa phrògram Eòrpa, cha robh na riochdairean a chleachd Derek MacAoidh dearbhachail mun a’ chùis. Mar sin, tha e doirbh dhomh rud eile a ràdh.
Ceist eile airson daoine neo-bhìnearaidh: dè an cruth aig na sloinnidhean aca? Mar a tha fios, tha tòrr sloinnidhean Gàidhlig ann mar Mac-/NicNeacail, le diofar cruthan airson fireannaich agus boireannaich. Dè na cruthan a bhios daoine neo-bhìnearaidh a’ cleachdadh? Chuir mi an aon cheist do Ugla (Owl) Stefanía Kristjönudóttir Jónsdóttir, a tha na neach-iomairt neo-bhìnearaidh, a thaobh sloinnidhean Innis Tìleach. Fhreagair iad gum b’fheàrr leotha a bhith a’ cleachdadh an sloinneadh Jónsbur, ach nach eil –bur ri fhaighinn gu h-oifigeil (fhathast).
Mar a chì thu, tha tòrr ceistean agam. Bhithinn fada nad chomain nan robh freagairtean agad. Tha mi a’ dèanamh fiughair ri cluintinn bhuat.
Mar a thuirt mi sa chiad pharagraf, chan eil mi buileach fileanta sa Ghàidhlig. Cha robh Gàidhlig agam bho thùs, agus ’s e tè-ionnsachaidh a th’ annam fhathast (às dèidh iomadh bliadhna). Bhithinn a’ cur fàilte air ceartachaidhean no molaidhean sam bith a thaobh leasachaidhean air mo chuid sgrìobhaidh.